Wyjazd na kopalnię rud Zn-Pb Pomorzany odbył się 28 maja. Podaczas zwiedzania zakładu górniczego zapoznaliśmy się z geologią, hydrogeologią i problemem zagrożeń wodnych w danym rejonie. Dopływy wód z poziomów trisowych do wyrobisk górniczych wynoszą około 278 kubików/min (dane z tego roku; rekordowy zarejstrowany dopływ przekroczył ok. 380 kubików/min), stanowią one najważniesze zagrożenie. Innym, naturalnym zagrożeniem spotykanym w kopalni jest opad stropu, czyli zawał.
Złoża rud Zn-Pb występują w formacji triasowych skał węglanowych (tworząc śląsko-krakowskie zagłębie kruszconośne), należą do złóż osadowych, chemicznych (epigenetyczne, metasomatyczne, teletermalne). Nagromadzenia minerałów kruszcowych związane są z występowaniem dolomitu kruszconośnego, który obecny jest we wszystkich ogniwach stratygraficznych triasu (dolomit kruszconośny opisano także ze skał starszych, tj. dewonu i karbonu; dolomit kruszconośny nie tworzy poziomu stratygraficznego), ich zasięg lateralny utożsamia się z granicami Zagłębia Kruszconośnego. W obrębie zagłębia wyróżnia się pięć obszarów złożowych: bytomski i tarnogórski, które mają znaczenie historyczne, olkuski (kopalnia Pomorzany) i chrzanowski (kopalnia Trzebionka; eksploatacja w tym zakładzie ma się się zakończyć w miesiącu czerwcu) oraz rejon zawierciański o znaczeniu perspektywicznym. Lokalizacja opisanych rejonów:
1 – Kreda, 2 – Jura, 3 – Trias, 4 – Perm, 5 – Karbon, 6 – Dewon, 7- Kreda i Trzeciorzęd Karpat, 8 – złoża rud Zn-Pb, 9 - uskoki, 10 – zasięg płaszczowin karpackich, KLFZ – Krakowsko-Lubliniecka Strefa Rozłamowa, TGFZ - Tarnogórska Strefa Uskokowa, USF – Uskok Górnego Śląska (za M. Sass-Gustkiewicz, S. Dżułyński, 1998)
Profil litostratygraficzny:
1 – wapienie, 2 – iłowce, 3 – wapienie dolomityczne, dolomity, 4 – margle, 5 – mułowce, 6 – dolomit kruszconośny, 7 – piaskowce, 8 – zlepieńce, 9 – utwory węglanowe młodszego paleozoiku (D2,3 i C1), 10 – utwory typu fliszowego starszego paleozoiku (Cm, O, S), 11 - waryscyjskie intruzje typu porfirowego, 12 – kaledońskie intruzje typu granitowego, 13a - nieciągłe horyzonty rudne, 13b – płytowe ciała złożowe, 14 – soczewkowe, gniazdowe i kominowe ciała złożowe; GORAZ – warstwy gorazdeckie, KARCH – warstwy karchowickie, DIPL – warstwy diploporowe, T – warstwy tarnowickie, B - warstwy boruszowickie (za M. Sass- Gustkiewicz, 1999)
Głównymi minerałami wydobywanymi w kopalniach są siarczki Zn (sfaleryt i wurcyt), Pb (galena i bolesławit) i Fe (piryt, marksyt i melnikowit), minerały te tworzą rudy pierwotne. W wyniku działania procesów hipergeniczych powstało szereg minerałów wtórnych, tlenkowych, jak smitsonit i hemimorfit (węglan i krzemian Zn), cerusyt i anglezyt (węglan i siarczan Pb), goethyt (tlenowodorotlenek Fe). Większe nagromadzenia smitsonitu, hemimorfitu, monheimitu (węglan Zn i Fe) tworzą tzw. galmany (ruda wtórna, aktualnie bez znaczenia gospodarczego), nagromadznia geothytu tworzą z kolei limonity.
Średnia zawartość Zn w złożu wynosi ok. 3 % Zn i 0,8% Pb. Pierwiastkom tym towarzyszą: Cd w ilości 300-400 ppm, Ag 10-20 ppm i Tl 45-300 ppm (Cd związany jest ze sfalerytem lub tworzy własny siarczek CdS - greenockit; Ag związane jest z galeną lub tworzy własny siarczek Ag2S - argentyt; Tl związany jest z markasytem).
Formy złóż są pokładowe, gniazdowe, żyłowe o złożonej budowie wewnętrznej, zazwyczaj poszczególne nagromadzenia leżą poziomo a ich ciągłość jest przerywana strefami nieciągłości lub przejściami do skał płonnych. Złoża te należą do typu statyfikowanych.
Złoża rud Zn-Pb występują w formacji triasowych skał węglanowych (tworząc śląsko-krakowskie zagłębie kruszconośne), należą do złóż osadowych, chemicznych (epigenetyczne, metasomatyczne, teletermalne). Nagromadzenia minerałów kruszcowych związane są z występowaniem dolomitu kruszconośnego, który obecny jest we wszystkich ogniwach stratygraficznych triasu (dolomit kruszconośny opisano także ze skał starszych, tj. dewonu i karbonu; dolomit kruszconośny nie tworzy poziomu stratygraficznego), ich zasięg lateralny utożsamia się z granicami Zagłębia Kruszconośnego. W obrębie zagłębia wyróżnia się pięć obszarów złożowych: bytomski i tarnogórski, które mają znaczenie historyczne, olkuski (kopalnia Pomorzany) i chrzanowski (kopalnia Trzebionka; eksploatacja w tym zakładzie ma się się zakończyć w miesiącu czerwcu) oraz rejon zawierciański o znaczeniu perspektywicznym. Lokalizacja opisanych rejonów:
1 – Kreda, 2 – Jura, 3 – Trias, 4 – Perm, 5 – Karbon, 6 – Dewon, 7- Kreda i Trzeciorzęd Karpat, 8 – złoża rud Zn-Pb, 9 - uskoki, 10 – zasięg płaszczowin karpackich, KLFZ – Krakowsko-Lubliniecka Strefa Rozłamowa, TGFZ - Tarnogórska Strefa Uskokowa, USF – Uskok Górnego Śląska (za M. Sass-Gustkiewicz, S. Dżułyński, 1998)Profil litostratygraficzny:
1 – wapienie, 2 – iłowce, 3 – wapienie dolomityczne, dolomity, 4 – margle, 5 – mułowce, 6 – dolomit kruszconośny, 7 – piaskowce, 8 – zlepieńce, 9 – utwory węglanowe młodszego paleozoiku (D2,3 i C1), 10 – utwory typu fliszowego starszego paleozoiku (Cm, O, S), 11 - waryscyjskie intruzje typu porfirowego, 12 – kaledońskie intruzje typu granitowego, 13a - nieciągłe horyzonty rudne, 13b – płytowe ciała złożowe, 14 – soczewkowe, gniazdowe i kominowe ciała złożowe; GORAZ – warstwy gorazdeckie, KARCH – warstwy karchowickie, DIPL – warstwy diploporowe, T – warstwy tarnowickie, B - warstwy boruszowickie (za M. Sass- Gustkiewicz, 1999)Głównymi minerałami wydobywanymi w kopalniach są siarczki Zn (sfaleryt i wurcyt), Pb (galena i bolesławit) i Fe (piryt, marksyt i melnikowit), minerały te tworzą rudy pierwotne. W wyniku działania procesów hipergeniczych powstało szereg minerałów wtórnych, tlenkowych, jak smitsonit i hemimorfit (węglan i krzemian Zn), cerusyt i anglezyt (węglan i siarczan Pb), goethyt (tlenowodorotlenek Fe). Większe nagromadzenia smitsonitu, hemimorfitu, monheimitu (węglan Zn i Fe) tworzą tzw. galmany (ruda wtórna, aktualnie bez znaczenia gospodarczego), nagromadznia geothytu tworzą z kolei limonity.
Średnia zawartość Zn w złożu wynosi ok. 3 % Zn i 0,8% Pb. Pierwiastkom tym towarzyszą: Cd w ilości 300-400 ppm, Ag 10-20 ppm i Tl 45-300 ppm (Cd związany jest ze sfalerytem lub tworzy własny siarczek CdS - greenockit; Ag związane jest z galeną lub tworzy własny siarczek Ag2S - argentyt; Tl związany jest z markasytem).
Formy złóż są pokładowe, gniazdowe, żyłowe o złożonej budowie wewnętrznej, zazwyczaj poszczególne nagromadzenia leżą poziomo a ich ciągłość jest przerywana strefami nieciągłości lub przejściami do skał płonnych. Złoża te należą do typu statyfikowanych.
Złoże Pomorzany występuje w centralnej części obszaru olkuskiego, zbudowane jest z szeregu wydłużonych pseudopokładów, soczew i gniazd. Wymiary tych ciał wynoszą od od 300 do 500 m(czasami nawet do 1000m), ich miąższość sięga kilkunastu metrów. Znaczna miąższość związana jest z faktem, że złoże jest wielopoziomowe. Ciała złożowe są typu stratoidalnego (podtyp złóż stratyfikowanych), mineralizacja zlokalizowana jest głównie w przyspągowej partii dolomitów kruszconośnych. Skład mineralny rud jest prosty, dominuje sfaleryt i galena, którym towarzyszy markasyt i piryt.
Zwiedzanie zakładu rozpoczęliśmy od zjazdu upadową Fryderyk na poziom 100, udaliśmy się do jeden z przodków eksploatacyjnych, prowadzonych systemem zabierkowym. System ten stosowanych jest w przypadku występowania miąższych nagromadzeń rud, które wydobywa się na kilku poziomach, podsadzając wybrane już poziomy piaskiem podsadzkowym. Następnie przemieściliśmy się do wyrobiska w którym został nacięty poziom wodonośny i gdzie można było obserwować kawernę i system spękań z których następował wypływ (to była istna rzeka, rwący potok sięgający do połowy łydki, ;p) wód podziemnych. Kolejnym elementem z jakim się zapoznaliśmy był drugi sposób prowadzenia wybierania rudy, a mianiowice wyrobisko eksploatacyjne wykonane systemem filarowym. W tym wyrobisku eksploatacyjnym mieliśmy okazję zaobserwować kontakt dolomitów kruszconośnych z podściełającym go wapieniem, ze strukturą brekcjową rudy i skupieniami minerałów rudnych w postaci struktur skorupowych. W trakcie całej wycieczki geolodzy z kopalni Pomorzany szczegółowo i ciekawie opisywali swoje zadania związane z całym procesem eksploatacji, od wykonywania otworów wiertniczych, poprzez zabezpieczanie i klasyfikację stropów wyrobisk, po kartowanie geologiczne, hydrogeologiczne i prowadzenie obserwacji hydrologicznych oraz szacowanie i rozpoznawanie zasobów kopaliny użytecznej.
Fotografia ociosu z widoczną mineralizacją sfalerytowo-galenowo-markasytową:
Zwiedzanie zakładu rozpoczęliśmy od zjazdu upadową Fryderyk na poziom 100, udaliśmy się do jeden z przodków eksploatacyjnych, prowadzonych systemem zabierkowym. System ten stosowanych jest w przypadku występowania miąższych nagromadzeń rud, które wydobywa się na kilku poziomach, podsadzając wybrane już poziomy piaskiem podsadzkowym. Następnie przemieściliśmy się do wyrobiska w którym został nacięty poziom wodonośny i gdzie można było obserwować kawernę i system spękań z których następował wypływ (to była istna rzeka, rwący potok sięgający do połowy łydki, ;p) wód podziemnych. Kolejnym elementem z jakim się zapoznaliśmy był drugi sposób prowadzenia wybierania rudy, a mianiowice wyrobisko eksploatacyjne wykonane systemem filarowym. W tym wyrobisku eksploatacyjnym mieliśmy okazję zaobserwować kontakt dolomitów kruszconośnych z podściełającym go wapieniem, ze strukturą brekcjową rudy i skupieniami minerałów rudnych w postaci struktur skorupowych. W trakcie całej wycieczki geolodzy z kopalni Pomorzany szczegółowo i ciekawie opisywali swoje zadania związane z całym procesem eksploatacji, od wykonywania otworów wiertniczych, poprzez zabezpieczanie i klasyfikację stropów wyrobisk, po kartowanie geologiczne, hydrogeologiczne i prowadzenie obserwacji hydrologicznych oraz szacowanie i rozpoznawanie zasobów kopaliny użytecznej.
Fotografia ociosu z widoczną mineralizacją sfalerytowo-galenowo-markasytową:
Cześć, piszę pracę mgr o rejonach historycznej eksploatacji rud Zn-Pb. Proszę o podanie tytułu publikacji M. Sass-Gustkiewicz, S. Dżułyński, zarówno 1998, jak i 1999, źródeł "mapy geologicznej" oraz profilu stratygraficznego. Będę bardzo wdzięczna. Marta (bielineczka[at]onet.eu)
OdpowiedzUsuń